Coraz więcej osób zmaga się z różnego rodzaju uzależnieniami. Ich przyczyny mogą być różne, jednak bez względu na to, zawsze negatywnie oddziałują na zdrowie i życie prywatne takiej osoby. Na szczęście w ostatnich latach spora część uzależnionych szuka pomocy, rozwinęły się więc specjalistyczne ośrodki pomocy czy zaufane linie, na które można dzwonić. Leczenie uzależnień to długi, niekiedy skomplikowany proces, wymagający dużego zaangażowania. Problemem pojawiającym się podczas odwyku są tzw. uzależnienia krzyżowe.

Czym jest uzależnienie krzyżowe?

Jedna z powszechnie stosowanych definicji wyjaśnia, że uzależnieniem krzyżowym nazywamy stosowanie jednej substancji (lub jednej klasy związków) do wytłumiania objawów zespołu abstynencyjnego wywołanego odstawieniem innej substancji (lub innej klasy związków). W praktyce oznacza to tyle, że osoba uzależniona podczas terapii sięga po zupełnie inne substancje, które również mogą powodować uzależnienie. Celem takiego zachowania jest zmniejszanie nieprzyjemnych objawów związanych z zespołem abstynencyjnym, czyli okresem, gdy organizm przyzwyczaja się do braku poprzednich związków uzależniających, które stanowiły źródło problemu. Stosowane zamienne substancje należą do innej kategorii używek, jednak mają takie samo działanie. Leczeniem problemów tego typu zajmują się ośrodki leczenia uzależnień w Warszawie i wielu innych miastach Polski.

Uzależnieniem krzyżowym nazywamy jednak nie tylko przyjmowanie leków i środków odurzających do tłumienia objawów zespołu abstynencyjnego. Objawy te można wyciszać różnymi innymi czynnościami – łatwo popaść w zakupoholizm czy hazard. Podsumowując, połączenie alkoholizmu z patologicznym robieniem zakupów celem poprawy nastroju i samopoczucia również można określać jako zespół krzyżowy.

Uzależnienie krzyżowe a uzależnienie mieszane

Przede wszystkim nie należy mylić uzależnienia krzyżowego z mieszanym, ponieważ są to zupełnie różne zjawiska. Uzależnienie mieszane polega na tym, że osoba sięga po różnego rodzaju używki jednocześnie, aby jak najdłużej pozostać w stanie odurzenia i euforii. Może więc w pierwszej kolejności spożywać alkohol, chwilę później przyjąć twarde narkotyki, a między tymi czynnościami sięgać po marihuanę. Z kolei uzależnieniem krzyżowym można opisać następującą sytuację — alkoholik znajduje się w trakcie odwyku, podczas którego wystąpiły u niego objawy zespołu abstynencyjnego:  

• drżenie i ból mięśni,
• wzmożona potliwość ciała,
• nudności i wymioty,
• utrata apetytu,
• biegunka,
• tachykardia (przyspieszona akcja serca),
• nadciśnienie tętnicze,
• uczucie kołatania serca,
• silny ból głowy.

Alkoholik zdaje sobie sprawę, że sięgnięcie po alkohol zlikwidowałoby te dolegliwości, jednak jednocześnie wie, że nie może wypić ani kropli alkoholu, ponieważ zniwelowałoby to efekty całej terapii. Sięga więc po zupełnie inne substancje odurzające, które uśmierzą jego dolegliwości. W przypadku alkoholizmu uzależnieni bardzo często sięgają po leki z grupy benzodiazepin. Mają one działanie usypiające, uspokajające oraz przeciwlękowe, ich stosowanie można więc porównać do spożycia większej ilości alkoholu. Z kolei osoba uzależniona od heroiny w trakcie detoksu narkotykowego wspomaga się morfiną, od której również szybko się uzależnia – obydwie substancje wykazują podobne działanie. 

Niebezpieczeństwo uzależnień krzyżowych

Uzależnienia krzyżowe są szczególnie niebezpieczne u pacjentów, którzy leczą się z alkoholizmu. Terapia uzależnień to długa droga, obejmująca również okresy załamania i chwilowego powrotu do nałogu. Może się zdarzyć, że alkoholik w trakcie odwyku, u którego pojawią się objawy zespołu abstynencyjnego, sięgnie po wspomniane inne substancje uzależniające, zmniejszające te dolegliwości. Chwilę później podda się i sięgnie po alkohol. Interakcja alkoholu (czy środków psychoaktywnych) z lekami może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, w tym np. trwałe uszkodzenie narządów wewnętrznych. Uzależnienia krzyżowe zmniejszają również efekty terapii, co negatywnie oddziałuje na psychikę uzależnionych osób, które nie widzą oczekiwanych rezultatów leczenia. Alkohol a depresja to pojęcia często omawiane wspólnie – wystąpienie zespołu krzyżowego w dużej mierze zwiększa ryzyko wahań nastroju i depresji.

Jak leczyć uzależnienie krzyżowe?

Cierpiąc na uzależnienie krzyżowe, leczenie jest nieco bardziej skomplikowane i z pewnością trudniejsze. Podstawą jest szukanie pomocy w profesjonalnych i doświadczonych ośrodkach leczenia uzależnień. Specjaliści muszą mieć wiedzę i odpowiednią praktykę w leczeniu połączonych uzależnień. Potrzeba więcej czasu, aby przepracować konkretne zachowania i mechanizmy obronne. Zaleca się zarówno zajęcia 1:1 (terapeuta i pacjent), jak i również zajęcia grupowe. Leczenie psychoterapeutyczne lub psychiatryczne warto wzbogacać nowoczesnymi metodami leczenia, takimi jak muzykoterapia, techniki relaksacyjne, medytacja, biofeedback czy choreoterapia. Konieczne jest także wsparcie najbliższych osób, które będą czuwać nad uzależnionym pomiędzy kolejnymi wizytami w ośrodku. Przy uzależnieniach krzyżowych szczególną uwagę należy przyłożyć do indywidualnego podejścia.